Bamle, Anne (1884 - 1972)

Anne Bamle

var ei norsk bunadsyarske som hadde sterk innverknad på utviklinga av fleire av bunadene frå Aust-Telemark. Ho er mest kjend for det som no er kjent som raudtrøyebunaden, som ho sjølv kalla Heddalsbunaden. Raudtrøya var utgangspunkt for ein Aust-Telemarksbunad, og modellen til Bamle vart den desidert mest populære. Sjølv vart ho ikkje rik av arbeidet, ho sauma kan hende to-tre bunader i året, men selde påteikna materiale til folk som ville sy sjølv.

Bamble kom frå garden Bamle i Nordbygda i Heddal. Etter at ho hadde fullført skulegangen på Notodden, gjekk ho ei kort tid i lære hos ei sydame i Skien før ho flytta til Oslo. Ved sida av jobben på ei systove tok ho sundagsvakter på Norsk Folkemuseum på Bygdøy. Vaktene der gjekk kledd i bunader, og slik fekk ho interesse for gamal bygdekunst og folkedrakter.

Bamle var aktiv i Bondeungdomslaget i Oslo, der det var mykje aktivitet og arbeid for den norske folkekunsten. Ho kom i kontakt med miljøet kring Hulda Garborg, som var ein svært sentral person i utviklinga av dei nye bunadene tidleg på 1900-talet, og Bamle vart ein del av denne rørsla. Garborg henta inspirasjon frå gamle folkedrakter i arbeidet med å lage nye festdrakter. Ho dyrka dei rosebroderte bunadene og var oppteken av at draktene skulle vere praktiske og tidsmessige. Rosene er også typisk for Bamle sine bunader. Bamle var oppteken av variasjon og utarbeidde meir enn 100 ulike broderimønster. Det var òg ho som flytte broderia frå sokkane og opp på sjølve stakken.

Heimen Husfliden hadde i fleire år laga ei «Hitterdalsdragt» (Hjartdal), inspirert av dei gamle raudtrøyekleda som vart brukte i fleire bygder i Aust-Telemark i fyrste halvdel av 1800-talet. Bamle sauma sin fyrste bunad i 1914 etter mønster frå Heimen Husfliden. Det var denne bunaden ho tok utgangspunkt i da ho slo seg ned som bunadsyar på Notodden rundt 1920.

Bamble reiste rundt om på gardane i Heddal og nærliggande distrikt og spurde etter gamle folkedrakter eller delar av slike. Inspirasjon til broderia til raudtrøyebunaden henta ho frå dei broderte sokkane og vantane som vert brukte til dei gamle kleda. I tillegg til det ho hadde sett og lært den tida ho var i Oslo, danna det ho fann i distriktet grunnlaget for det som skulle bli hennar eigen variant av drakta frå bygdene i Aust-Telemark. Ho hadde klåre meiningar om korleis bunaden skulle sjå ut: Han skulle ikkje vera for sid, og beltet skulle vera litt ovanfor midja. Ein kan ikkje vera nasjonal på midten og byfin i endane, sa ho, og likte ikkje at folk gjekk utan hovudplagg og med nylonstrømper og vanlege pensko til bunad.

Det var òg Bamle som innførte broderte bunadvesker til bunadane frå Aust-Telemark. Dette var noko nytt, og ho laga dei for å unngå bruken av moderne handvesker. Ho laga òg dei første ferdigsydde vippene. Fleire og fleire kvinner klipte av seg langt hår, og da kunne dei ikkje vippe hår på tradisjonelt vis. I staden for at folk gjekk med hovudet bert, sydde Bamle ferdige vipper som kunne settast oppå håret. Desse vippene er i dag meir vanlege enn vippeband.

Bamble sydde svært mange bunader gjennom eit langt liv, mellom anna til kronprinsesse Märtha. Den første bunaden ho sydde til kronprinsessa, vart øydelagd då Skaugum brann, den andre forsvann under andre verdskrigen og den tredje vert i dag brukt av prinsesse Märtha Louise.

Bamble fekk fleire utmerkingar frå Husflidslaget og Kongens fortenestemedalje i gull for arbeidet sitt.

I 1999 vart Anne Bamle i avisa Telen stemd fram som århundrets namn i Aust-Telemark. Fleire av bunadene hennar og mønstra er på Heddal bygdetun, medan broderimønstra blir forhandla av fleire forretningar i Telemark.

• bunad
• Bunader og folkedrakter frå Telemark

• Wagn, Anne Haugen og Nordby, Guro (2002): «Anne Bamle og Øst-Telemarksbunaden: et livsverk».